Th Sarabun IT9 หรือ TH Sarabun IT๙ นี่ยังมีคนใช้งานเยอะอยู่เหมือนกัน (และนี่คือปีพ.ศ. ๒๕๖๘ แล้วหนาแม่ยาหยี) และเจ้าฟอนต์นี้ก็ถือเป็นแรงบันดาลใจ ให้ทำบล็อกนี้ขึ้นเพื่อบันทึกและข้อสังเกตจากการทำงานว่าบางทีเราก็ต้องมองอะไรไปไกล ๆ กว่าความสะดวกสบายตรงหน้า “ถ้ามันจะสร้างปัญหาให้คนอื่น”
ในโลกที่ซอมบี้เดินเพ่นพ่านไปทั่ว แค่เอาตัวรอดไปวัน ๆ ก็เหนื่อยแล้วเนาะ ถ้ามันจะมีอะไรซึ่ง จะว่าไปมันก็ไม่ได้ร้ายแรงคอขาดบาดตายอะไรหรอก ความจริงมันแก้ง่ายด้วย
แต่ในวันที่งานยุ่งเหยิงราวโลกาวินาศสันตะโร แล้วต้องมาสะดุดเพราะอะไรโง่ ๆ เช่นฟอนต์ TH Sarabun IT๙ สร้างปัญหานี่มันทำให้หงุดหงิดจนอยากถล่มนิวเคลียร์ให้มันราบเป็นหน้ากลอง
ถึงปากจะบอกว่าไม่เป็นไร เข้าใจ เข้าใจ …
แต่ในบางเวลาก็อยากตะโกนว่า “พ่องตาย!”
ฟอนต์แห่งชาติ! และตัวเลขไทย
ปัญหานี้ มันเริ่มมาจากเมื่อวันที่ 7 กันยายน พ.ศ. 2553 คณะรัฐมนตรีในขณะนั้นมีมติออกมาว่าหน่วยงานราชการจะต้องใช้ฟอนต์แห่งชาติของสำนักงานส่งเสริมอุตสาหกรรมซอฟต์แวร์แห่งชาติ หรือที่รู้จักกันว่า SIPA และกรมทรัพย์สินทางปัญญา ซึ่งมีทั้งสิ้น 13 ชุดแบบอักษร
และกำหนดว่าให้ใช้ชุดแบบอักษร TH Sarabun PSK (ไทยสารบรรณพีเอสเค) เป็นชุดแบบอักษรหลัก ฟอนต์นี้ออกแบบโดยคุณศุภกิจ เฉลิมลาภ ผู้ร่วมก่อตั้ง KATATRAD (กะทัดรัด) บริษัทจำหน่ายฟอนต์กลุ่มบริษัทคัดสรรดีมาก (อ่านเพิ่มเติมที่วิกิพีเดีย)
เรื่องนี้เห็นด้วยเต็มที่ เพราะหลายคนมองข้ามเรื่องลิขสิทธิ์ฟอนต์ คิดแต่ว่ามันเป็นของฟรีมากับเครื่อง
แต่ความจริงก็คือ โลกนี้ไม่มีอะไรฟรี
ฟอนต์ทุกตัวมีลิขสิทธิ์ เพียงแต่เป็นลิขสิทธิ์แบบไหนเท่านั้นเอง คนใช้คอมพิวเตอร์ระบบปฏิบัติการวินโดว์มักจะคิดว่า Angsana Cordia หรืออะไรต่าง ๆ นานา สารพันที่มากับระบบปฏิบัติการเป็นของฟรี (ซึ่งไมโครซอฟต์ก็ให้ใช้ได้เต็มที่
แต่ความจริงก็คือ มันมีลิขสิทธ์ของฟอนต์เหล่านี้อยู่ รายละเอียดเพิ่มเติมลองอ่านที่ https://docs.microsoft.com/en-us/typography/font-list/angsana-new)
ก่อนหน้าจะมีฟอนต์แห่งชาติชุดนี้ ในอดีตเมื่อนานพอสมควรแล้ว ทางเน็กเท็ก เคยจัดทำฟอนต์โดยได้รับความร่วมมือจากผู้คร่ำหวอดในวงการออกแบบตัวอักษรสำเร็จมาเป็นฟอนต์ 3 ชุดแบบอักษร ได้รับพระราชทานชื่อจากสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามมกุฎราชกุมารีว่า นรสีห์ ครุฑ และ กินรี ฟอนต์กลุ่มนี้แพร่หลายในกลุ่มผู้ใช้งาน LaTex เพราะติดตั้งมาเป็นฟอนต์มาตรฐาน แต่ในกลุ่มคนใช้งานอื่นแทบไม่มีใครสนใจใช้
ปัจจุบันฟอนต์เหล่านี้อยู่ในโครงการ fonts-tlwg กับฟอนต์ที่ได้รับสัญญาอนุญาตให้ใช้งานโดยเสรี ไม่ต้องจ่ายค่าลิขสิทธิ์ (เข้าไปดูได้ที่ http://github.com/tlwg)
ย้อนกลับมาที่ฟอนต์ TH Sarabun PSK กันต่อ ก่อนออกทะเลไปไกล
จากปลายปี พ.ศ. 2553 มาถึงปัจจุบัน 15 ปีพอดี (ณ วันที่เผยแพร่บล็อกนี้) ได้เห็นอะไรที่สะท้อนความคิดของระบบราชการผ่านตัวอักษรชุดไทยสารบัญนี้ไม่น้อยเหมือนกัน
อย่างเช่น ทุกวันนี้ก็ยังใช้ฟอนต์ TH Sarabun PSK กันเหนียวแน่น แม้ว่าคุณศุภกิจ เฉลิมลาภ ผู้ออกแบบชุดแบบอักษรจะได้ออกชุดใหม่คือ TH Sarabun New มาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2554 แล้วก็ตาม

Th Sarabun New: เวอร์ชันพัฒนา
หลังจากที่ครม. ประกาศให้ฟอนต์ TH Sarabun PSK (ซึ่งฟอนต์นี้ได้เผยแพร่มาตั้งแต่ปีพ.ศ. 2550) แล้วมีคนรายงานปัญหาว่าตัวอักษรไม่ค่อยชัด เมื่อสืบหาเหตุผลแล้วได้ความว่าเป็นเพราะจอภาพมีคุณภาพต่ำ เมื่อใช้ตัวอักษรขนาดเล็กจึงมองไม่ชัด คุณศุภกิจจึงได้ปรับปรุงเป็น TH Sarabun New เพื่อให้เห็นในจอภาพชัดเจนขึ้น (ทั้งนี้หากพิมพ์ออกมา ฟอนต์จะชัดเจนไม่แตกต่างกัน หรือถ้าแตกต่างกันก็จะแตกต่างกันเล็กน้อยมากจนมองด้วยตาเปล่าไม่เห็น)
ในความรู้สึกของสามัญชนทั่วใปผู้มีใจเป็นกุศล เราก็คิดว่า เฮ้ย เปลี่ยนเป็น Th Sarabun New สิจ๊ะ
แต่ถึงทุกวันนี้หน่วยงานราชการแทบทุกที่ยังคงใช้ TH Sarabun PSK แม้ว่าตัวผู้ประดิษฐ์จะแนะนำให้ใช้ TH Sarabun New ด้วยเหตุผลง่าย ๆ ว่า
- ผู้คนส่วนหนึ่งไม่รู้หรือไม่สนใจว่ามี TH Sarabun New อยู่ในโลกนี้ ให้ใช้ TH Sarabun PSK ก็จะตะบี้ตะบันใช้ต่อไป
- แต่อีกส่วนหนึ่งให้ความเห็นว่ามติครม. ระบุว่า TH Sarabun PSK ก็ต้องใช้TH Sarabun PSK ขืนไปใช้ TH Sarabun New จะเป็นการขัดมติครม. อันนี้ก็มีเหตุผลอยู่นะจ๊ะสาธุชนผู้เคร่งครัดกฎระเบียบแต่ไม่ยอมหยุดรถตรงทางม้าลายให้คนเดินข้าม
แถมยังมีระเบียบจากสำนักนายกรัฐมนตรีออกมาด้วยว่า ถ้าเป็นเอกสารที่ต้องแลกเปลี่ยนกันระหว่างหน่วยงาน ต้องใช้ TH Sarabun PSK เพื่อให้เปิดที่เครื่องไหน หน่วยงานไหนก็ได้รูปแบบเหมือนกัน
พอมีระเบียบออกมาแบบนี้ ข้าราชการผู้เป็นขี้ข้าประชาชนก็ต้องใช้ TH Sarabun PSK กันต่อไป
เรื่องนี้ไม่ว่ากัน ต้องเข้าใจว่าเป็นราชการก็ต้องยึดติดกับคำสั่งและระเบียบโดยเคร่งครัด อีกทั้งเหตุผลเรื่องการเปิดเครื่องไหนจะได้เหมือนกันก็เป็นเหตุผลที่มีน้ำหนักเป็นอย่างยิ่ง
จำได้ว่า คุณศุภกิจ ผู้ออกแบบจะแนะนำให้ใช้ TH Sarabun New เพราะเป็นรุ่นปรับปรุง คือเป็นของใหม่กว่า แต่คุณศุภกิจก็บอกว่าถ้าใช้ TH Sarabun PSK ก็ไม่มีปัญหา ชุดแบบอักษรทั้งสองชุดเป็นเหมือนกันหมดทั้งช่องไฟ ระยะห่างตัวอักษร ฯลฯ ดังนั้นโดยทั่วไป ทั้งสองฟอนต์ไม่มีความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญ
แต่ปัญหาคือ เสือกมีฟอนต์ชื่อ TH Sarabun IT๙ ออกมานี่แหละ
TH Sarabun IT9: ฟอนต์ที่ทำให้คุณอยากตะโกน ‘พ่องตาย!’
การใช้ฟอนต์ TH Sarabun PSK หรือ TH Sarabun New ไม่ใช่ปัญหาใหญ่เท่าใดนัก ปัญหามาเกิดตอนมีใครสักคน (ที่น่าจะไม่ใช่ตัวคุณศุภกิจ ผู้ออกแบบ TH Sarabun) นำ TH Sarabun PSK ไปดัดแปลงเป็น TH Sarabun IT๙
เนื่องจากสิ่งที่มาพร้อมกับการประกาศฟอนต์แห่งชาติก็คือ ให้นิยมไทย ใช้ตัวเลขไทยแทนตัวเลขอารบิกด้วยนะ พอให้ใช้ตัวเลขไทยแทนเลขอารบิกก็มีคนนำ TH Sarabun PSK มาดัดแปลงจนเกิดฟอนต์ TH Sarabun IT๙ ขึ้น กดเลขอารบิกตรงแป้นตัวเลขก็ออกมาเป็นเลขไทย! กด 1 ก็ได้ ๑ กด 2 ก็ได้ ๒
คุณพระ! มันช่างยอดเยี่ยมอะไรเช่นนั้น!!
ถ้าใช้เพื่อการทำเอกสารก็ไม่มีปัญหาอะไร
ปัญหามันเกิดขึ้นเมื่อมีการบันทึกข้อมูลเพื่อนำไปใช้งานอื่น ๆ ต่อนอกเหนือจากการพิมพ์ออกมาใส่กระดาษให้เป็นภาระโลกเล่นเป็นขยะกองโตในเวลาถัดไป
หลักการออกแบบ ที่เพียงแค่ “เปลี่ยนการแสดงผล” ทำให้หลายคนที่ต้องทำงานกับคอมพิวเตอร์มากกว่ากระดาษ ได้แต่อุทานในใจว่า “พ่องตาย” และยิ่ง “พ่องตาย” มากขึ้นเมื่อฝ่ายไอทีของหน่วยงานราชการเสือกส่งเสริมให้ใช้ เผยแพร่แจกจ่ายกระจายไปทั่วราวกับเป็นสิ่งที่ดีงามผุดผ่อง
ทั้งนี้เพราะผู้นำฟอนต์มาดัดแปลง ใช้วิธีแก้ปัญหาเรื่องเลขไทย-เลขอารบิกเอาง่ายเข้าว่า โดยไม่สนใจระบบจัดเก็บข้อมูลเลยแม้แต่น้อย
เรื่องนี้ไม่ใช่เรื่องผิดหรือประหลาดอะไร อันที่จริงก็ต้องชื่นชมว่าคนคิดฟอนต์ตัวนี้ออกมาค่อนข้างจะแก้ปัญหาเฉพาะหน้าได้ตรงจุด
แต่ถ้าไม่เรียนรู้หลักการทำงานพื้นฐานก็จะทำให้เกิดปัญหาในอนาคตเหมือนการสร้างบ้านจะเอาแต่ให้มันเสร็จเป็นรูปร่างตามใจโดยไม่เคยเรียนรู้ว่าโครงสร้างมีอะไรบ้างเดี๋ยวบ้านก็ถล่มทับคนอยู่อาศัยตาย!
TH Sarabun IT๙ ซึ่งแก้ปัญหาให้พิมพ์ง่าย กลายเป็นตัวปัญหาสำหรับคนที่ต้องการนำข้อมูลไปใช้ต่อในเชิง DATABASE เป็นอย่างมากเพราะดัดแปลงแบบอักษรดื้อ ๆ เมื่อพิมพ์ “1” จะแสดงเป็น “๑” มองผ่าน ๆ อาจจะนึกว่าไม่มีปัญหาอะไร แค่ 1 กับ ๑ มันก็เหมือนกัน
จ้ะ! ในสายตามนุษย์อย่างเรา ๆ ท่าน ๆ 1 กับ ๑ เหมือนกัน แต่ในระบบคอมพิวเตอร์1 กับ ๑ มันคนละรหัสกันนะจ๊ะ
ยกตัวอย่างเห็นภาพง่ายที่สุด พิมพ์เอกสารด้วยฟอนต์ TH Sarabun IT๙ ไปหลายสิบหน้า จู่ ๆ มีเหตุให้ต้องเปลี่ยนฟอนต์ เช่นเปลี่ยนเป็น TH Krub หรือ TH Chakra Petch หรือ ฟอนต์อื่นในฟอนต์แห่งชาติทั้ง 13 ชุดแบบอักษร ที่เราเห็นเป็นเลขไทยเช่น ๑ ๒ ๓ ๔ ฯ เมื่อครั้งใช้ TH Sarabun IT๙ จะกลับกลายเป็น 1 2 3 4 ฯ เหมือนเดิม
หรือใช้ฟอนท์สารบัญไอที๙ พิมพ์ 1234 ในแป้นพิมพ์โหมดอารบิก (แสดงผลให้เราเห็นเป็น ๑๒๓๔) แต่พอแก้เลข ๒ เป็นเลข ๔ ตอนที่เปลี่ยนเป็นภาษาไทย ใช้แป้นพิมพ์ไทย ผลยังเห็นเป็น ๑๔๓๔ หากต้องเปลี่ยนเป็นฟอนต์อื่น จะกลายเป็น 1๔34
ลองนึกว่าต้องเปลี่ยนฟอนต์แล้วต้องมาแก้ตัวเลขเหล่านี้ที่หลังจะรู้สึกอย่างไร
พอจะเข้าใจปัญหาที่จะเกิดขึ้นหรือไม่?
ลองนึกว่าถ้าเอกสารหนึ่งจำเป็นต้องมีเลขอารบิก อย่างเช่นชื่อเฉพาะทางวิทยาศาสตร์ ถ้าใช้ฟอนต์ TH Sarabun IT๙ ก็จะไม่เป็นเลขอารบิกเลย หรือชื่อระวางแผนที่ ก็ไม่ควรใช้เลขไทย 5136IV 6622–12 ไม่ควรพิมพ์เป็น ๕๑๓๖IV ๖๖๒๒-๑๖ เพราะเป็นรหัสชุดยูทีเอ็ม
ถ้าใครพิมพ์เอกสารโดยใช้ TH Sarabun IT๙ จะได้ชุดเลขออกมาเป็นเลขไทย
และหลายคนก็เลือกแก้ปัญหาง่าย ๆ คือ ใช้ฟอนต์ TH Sarabun PSK สลับกับ TH Sarabun IT๙ มันดื้อ ๆ ใช้สองฟอนต์ในเอกสารฉบับเดียว
อันนี้ลองไตร่ตรองดูสักนิดว่า เรื่องนี้มันใช่เรื่องสมควรหรือไม่?
หรือ ที่เคยเจอคือจัดหน้ากระดาษด้วย Word ธรรมดานี่แหละ แต่เนื่องจากถ้าตั้งค่าความห่างระหว่างบรรทัดเป็น single ตามที่ระเบียบสารบัญของราชการแล้ว พบว่ามีปัญหาระยะห่างระหว่างบรรทัดมันห่าง ซึ่งเรื่องนี้จะแนะนำให้แก้เป็นเปลี่ยนระยะห่างระหว่างบรรทัดเป็น exactly ขนาด 18.5 (ที่มาก็คือ ระยะห่างระหว่างบรรทัดจะเป็น 115% ของขนาดตัวอักษร ตัวอักษรมาตรฐานคือ 16 เมื่อคิด 115% จะได้ 18.4 ปัดเป็น 18.5) แต่เจอน้องที่ทำงานคนหนึ่งเรียกไปแก้ปัญหา ว่ามีบรรทัดหนึ่ง ระยะห่างระหว่างบรรทัดกระโดดห่างแปลกไปจากบรรทัดอื่น ตรวจสอบไปมาพบว่า น้องคนนั้นใช้ TH Sarabun IT๙ ผสม TH Sarabun PSK
หรือ อย่างเช่นเลข IP Address ซึ่งควรจะนำไปใช้งานต่อไป จาก 192.0.0.0 กลายเป็น ๑๙๒.๐.๐.๐ มันจะเอาไปใช้ได้หรือไม่?
คอมพิวเตอร์เก็บข้อมูลเป็นรหัสข้อมูลตัวอักษร อย่างเช่น คาแร็กเตอร์โคดของเลข 1คือ 0031 แต่เลข ๑ คือ 0E51 ถ้าใช้ฟังก์ชัน find หรือนำไปใช้กับระบบดาต้าเบสที่เก็บตัวเลขจำนวนมากเรื่องแบบนี้ทำให้ผลลัพธ์ผิดพลาดเพราะรหัสที่เก็บเป็นคนละรหัส ถ้านำไปใช้กับระบบดาต้าเบสที่เก็บตัวเลขจำนวนมากเรื่องแบบนี้ทำให้ผลลัพธ์ผิดพลาดเพราะรหัสที่เก็บเป็นคนละรหัส
เลิกใช้ได้หรือยัง?
เขียนมาขนาดนี้ ถ้าใครยังใช้ TH Sarabun IT๙ ได้โปรดนำฟอนต์ออกจากเครื่อง เลิกใช้เถอะ
ขอให้ทุกท่านอยู่รอดปลอดภัย ด้วยพลังแห่งคาเฟอีน โปรดช่วยกำจัดไวรัส TH Sarabun IT๙ ออกจากโลกนี้ก่อนที่มันจะทำให้โลกนี้ถึงกาลแตกดับล่มสลาย ทำง่าย ๆ ด้วยการเปิดคอมพิวเตอร์ของท่าน พิมพ์ค้นหา Fonts หรือ ไปที่ Control Panel > Fonts แล้วลบ TH Sarabun IT9 ออก
แต่เกิดความรู้สึกว่ามันคือฟอนต์ที่ไม่มีวันตาย ไม่ว่าพยายามกำจัดมันกี่ครั้ง มันก็ยังกลับมาหลอกหลอนอยู่เสมอ แม้แต่ในพ.ศ. ที่เขียนอยู่นี้ (พ.ศ. ๒๕๖๘)
อย่าลืม ท่านมีทางเลือกด้วยฟอนต์ต้นฉบับ TH Sarabun PSK กับ TH Sarabun New และ TH Sarabun Chula และฟอนต์ Sarabun ซึ่งมีหลายน้ำหนัก
ถ้าต้องการแก้ไขปัญหาเรื่องเปลี่ยนตัวเลขอารบิกเป็นเลขไทย กรุณาอ่านวิธีเปลี่ยนเลขอารบิกเป็นเลขไทย
ถ้าต้องการเปลี่ยนตัวเลขอารบิกเป็นเลขไทยในเอ็กเซล โปรดอ่านที่นี่
หมายเหตุ
ปัจจุบันบริษัทคัดสรรได้นำฟอนต์สารบรรณใส่ไว้ในกูเกิลฟอนต์ให้ใช้ได้ด้วย เว็บ DataRevol.com ก็ใช้ฟอนต์สารบรรณจากกูเกิลฟอนต์)
สำหรับผู้ที่อยากได้ฟอนต์ Sarabun ไปใช้ในเชิงพาณิชย์ที่มีรูปแบบตัวอักษรในน้ำหนักต่างๆ สำหรับใช้งานอาร์ตเวิร์คต่าง ๆ ทางคุณศุภกิจได้ออกแบบฟอนต์ชื่อ สารบรรณใหม่ ขายกันเป็นน้ำหนักตัวอักษร (เช่น ตัวบาง ตัวหนามาก ตัวหนา-เอียง) น้ำหนักละ 11,800 บาท ซื้อครบเซ็ต 8 น้ำหนักราคา 65,000 บาท ซื้อได้ที่เว็บ https://www.katatrad.com/
อ่านเพิ่มเติม ส่อง “ฟอนต์ประจำชาติ” ทั่วโลก