Second Brain หรือ สมองที่สอง คือ ระเบียบวิธีที่ช่วยให้เราบันทึกและเตือนตัวเองอย่างเป็นระบบถึงแนวคิด แรงบันดาลใจ ข้อมูลเชิงลึก และความเชื่อมโยงที่เราได้รับจากประสบการณ์ของเรา
ระบบจัดการความรู้ส่วนบุคคล (Personal Knowledge Management – PKM) ที่ทำหน้าที่เหมือนเป็นส่วนขยายของสมองของเรา ซึ่งช่วยขยายความจำและสติปัญญาของเราโดยใช้เครื่องมือและเครือข่ายเทคโนโลยีสมัยใหม่
แนวคิดนี้ริเริ่มโดย Tiago Forte ท่านสามารถค้นหาข้อมูลได้โดยตรงจากช่องยูทูปและเว็บไซต์ของเขา
ทำไมต้องมี Second Brain?
สมองของเราถูกออกแบบมาเพื่อสร้างสรรค์แนวคิด ไม่ใช่เพื่อจัดเก็บแนวคิดเหล่านั้น (อันนี้ตามคำกล่าวอ้างของ Tiago Forte)
เรามักจะลืมแนวคิด แรงบันดาลใจ หรือคำแนะนำที่เป็นประโยชน์มากมายที่เราเคยได้รับ ดังนั้นการหาอะไรสักอย่างมาช่วยจัดการกับ “ข้อมูลที่ท่วมท้น” (information overload) และลดความเครียด โดยช่วยให้ท่านจัดระเบียบและจัดการข้อมูลส่วนบุคคลของท่าน
เมื่อเราลดความสับสนวุ่นวายต่าง ๆ ในหัวได้แล้ว เราก็จะมีสติและจินตนาการได้อย่างอิสระ โดยไม่ต้องพะวงกับการจดจำทุกรายละเอียด นึกอยากจะค้นหาข้อมูลใดๆ ที่ท่านได้เรียนรู้ สัมผัส หรือคิดถึงในอดีตได้ภายในไม่กี่วินาที
CODE
Tiago สร้างขั้นตอนขึ้นมา 4 ขั้นตอน เรียกว่า CODE ซึ่งย่อมาจาก Capture, Organize, Distill และ Express
Capture (รวบรวม)
เป้าหมาย: บันทึกแนวคิดและข้อมูลเชิงลึกที่ท่านคิดว่าคุ้มค่าแก่การเก็บรักษา
สิ่งที่ควรรวบรวม: เก็บเฉพาะสิ่งที่ “สอดคล้องกับความรู้สึก” (resonates) กับท่านในระดับสัญชาตญาณ และ คิดเหมือนภัณฑารักษ์ (curator)
วิธีการรวบรวม: ใช้แอปจดบันทึกดิจิทัล เช่น Evernote, Microsoft OneNote, Notion, Apple Notes, Obsidian หรืออื่นๆ รวมถึงเครื่องมือต่างๆ เช่น แอปอ่านทีหลัง (Read-later apps) อย่าง Readwise, Instapaper, Pocket, แอปอีบุ๊ก, แอปโซเชียลมีเดีย, แอปถอดเสียงเสียง/ข้อความ และ Web clipper
การรวบรวมใช้เวลาเพียงไม่กี่วินาที เพื่อตัวตนในอนาคต ด้วยการบันทึกสิ่งที่เชื่อมโยงกับแนวคิดอื่น ๆ และเพิ่มบริบทเพื่อให้ตัวตนในอนาคตเข้าใจ
Organize (จัดระเบียบ)
เป้าหมาย: จัดระเบียบข้อมูลในลักษณะที่ทำให้เข้าถึงได้ง่ายเมื่อจำเป็น
หลักการ: เน้นที่ “การกระทำ” (actionability) แทนที่จะเป็นลำดับชั้นที่ตายตัว อาจจะใช้ PARA Method ช่วย
เริ่มต้นด้วยการล้างข้อมูล: ย้ายไฟล์เก่าทั้งหมดไปยังโฟลเดอร์ “Archive” พร้อมระบุวันที่ปัจจุบัน
การจัดการ Inbox: ประมวลผลรายการใหม่ใน “Inbox” (พื้นที่พักข้อมูลชั่วคราว) ประมาณสัปดาห์ละครั้ง
คำถาม 3 ข้อในการจัดระเบียบ:
- ถามตัวเองว่าข้อมูลนี้จะเป็นประโยชน์กับโครงการ
- ขอบเขตความรับผิดชอบ
- แหล่งข้อมูล
Distill (กลั่นกรอง)
เป้าหมาย: สรุปบันทึกย่อให้เป็นบทสรุปที่กระชับและนำไปใช้ได้จริง
Progressive Summarization: เทคนิคที่ใช้การสรุปบันทึกเป็นหลายขั้นตอนเมื่อเวลาผ่านไป โดยบันทึกเฉพาะส่วนที่ดีที่สุดจากสิ่งที่อ่าน แล้วสร้างบทสรุปของส่วนเหล่านั้น และสรุปของบทสรุปนั้นอีกที
การกลั่นกรองอย่างฉวยโอกาส (opportunistically): เพิ่มท่านค่าให้กับบันทึกทุกครั้งที่ท่านสัมผัส เช่น การเพิ่มชื่อเรื่องที่ให้ข้อมูล, การเน้นประเด็นสำคัญ, และการเพิ่มลิงก์ไปยังบันทึกที่เกี่ยวข้อง
Express (นำเสนอ/ถ่ายทอด)
เป้าหมาย: เปลี่ยนความรู้ให้เป็นผลลัพธ์ที่จับต้องได้ในโลกแห่งความเป็นจริง
สร้างหน่วยงานย่อยที่นำกลับมาใช้ใหม่ได้: คิดถึงโครงการของท่านว่าเป็นส่วนประกอบที่แยกจากกัน เรียกว่า Intermediate Packets ซึ่งสามารถนำกลับมาใช้ใหม่ได้ในโครงการอื่น ๆ
แบ่งปันผลงานของท่านสู่โลกภายนอก: การแบ่งปันสิ่งที่ท่านสร้างสรรค์จากความรู้ที่รวบรวมมาจะให้ผลตอบแทนที่แท้จริง โดยไม่ต้องรอจนกว่าทุกอย่างจะ “พร้อม”
คำแนะนำ
เลือกแอปที่คุณ “ใช้ง่าย ใช้บ่อย” ไม่จำเป็นต้องซับซ้อน
สร้างนิสัย รีวิวรายสัปดาห์และรายเดือน เพื่อจัดระเบียบระบบอย่างต่อเนื่อง
อย่ากลัวการลบ — การล้างข้อมูลคือส่วนหนึ่งของการคิดอย่างชัดเจน
เครื่องมือที่แนะนำ: แอปจดบันทึก เช่น Notion, Evernote, Obsidian, Apple Notes, Google Keep, Logseq, Reflect Notes, Roam Research, และ Otio (สิ่งสำคัญคือต้องเลือกเครื่องมือที่ท่านชอบใช้และเข้าถึงได้เป็นประจำ)
อ่านเพิ่ม
Getting Things Done (GTD)
Zettelkasten Method: Tiago Forte น่าจะนำความคิดมาจากหลักการ Zettelkasten แต่ Second Brain เป็นระบบจัดการทรัพยากรและโครงการ ในขณะที่ Zettelkasten เป็นวิธีการประมวลผลความรู้และแนวคิด ทั้งสองวิธีสามารถนำมาใช้ร่วมกันได้